مطالب هنری

نگاهي به روش تدريس مبتني بر خلاقيت سالياني است كه به خلاقيت به مثابه يكي از توانمندي هاي عالي ذهني مورد توجه قرار مي گيرد. اين موضوع مورد توجه فلاسفه ، دانشمندان علوم تجربي، و دانشمندان علوم نظري و انساني بوده است. براي گسترش دامنه بررسي خلاقيت و روشن سازي دورن داشت خلاقيت، روان شناسان، به ويژه روان شناسان حوزه آموزش و پرورش زحمات زيادي را متحمل شده اند. با اينهمه، آنچه در زمينه ي خلاقيت ارائه شده است، بيشتر در برگيرنده ي شيوه هاي پرورش خلاقيت است، و كم تر به اين امر كه چگونه مي توان مبتني بر خلاقيت عمل كرد، پرداخته شده است. در روش تدريس مبتني بر خلاقيت، تلاش بر اين است كه شيوه خلاقانه عمل كردن از سوي معلم و دانش آموز باز نموده شود. معلم بايد با استفاده از روش تدريس حاضر به گونه اي تدريس كند كه بتوان با شاخص هاي خلاقيت آن را خلاقانه ناميد. دانش آموزان هم بايد در فراگيري از راه هاي خلاقانه بهره گيرد. روش تدريس مبتني بر خلاقيت، اندك زماني است كه مورد توجه قرار گرفته است. اوج توجه به روش تدريس مبتني بر خلاقيت پس از دهه ي 1980 بوده است. ولي بيشترين توجه به خلاقيت از حدود نيمه دوم قرن بيستم آغاز شده است. ج.پ.گيلفورد از پيشگامان پژوهش در زمينه خلاقيت بوده و – پژوهش هاي زيادي را در اين باره انجام داده است. در آغاز كار، تعاريف زيادي از سوي كسان زيادي درباره ي خلاقيت ارائه مي شد و برداشت هاي متفاوتي هم از آن در ميان بود. براي مثال، رابرت . ام . گانيه بر اين باور بود كه خلافيت گونه اي از حل مسئله است. و تعاريف زير از خلاقيت به عمل آمده است: 1. خلاقيت، سيالات، انعطاف پذيري و اصليت (بكر بودن) را شامل است. 2. خلاقيت در هم كردن عناصري متناسب و جدا از هم است كه به منظور كسب سود انجام مي گيرد. 3. خلاقيت انجام دادن كاري نو است كه از سوي گروه ها يا افرادي مورد توجه قرار مي گيرد، يا آنكه براي برآوردن نيازي استفاده مي شود. هر كدام از تعاريف فوق را مي توان از ديدگاه هاي گوناگوني نقد كرد و يا مي توان ايراداتي به آنها وارد كرد. ولي با اندك مسامحه اي مي توان تا حدودي هر كدام از تعاريف ياد شده را پذيرفت و با بيان شرط هايي آنها را قابل استفاده كرد. در ادامه شرط هاي خلاقيت و كار خلاق مي آيد. يكي از شرط هاي روشن و يا نسبتاً روشن خلاقيت آن است كه چيزي را كه يادگيرنده ارائه مي دهد يا معلم مي نماياند بايد ثمره كار خود وي باشد. اين شرط مبين آن نيست كه كار تكراري و طوطي وار هم بايد خلاقيت ناميد، بكله كاري متعلق به فرد است كه برآمده از انديشه خودش باشد. از اين رو، دانش آموزي كه فقط از قواعد «معلم گفته» بهره مي گيرد و تمرين مي كند كار خلاق انجام نمي شود. يا معلمي را كه صرفاً به طور صريح مايه كار خود را تقليد معلمان پيشين قرار مي دهد خلاق نمي ناميم. شرط ديگر خلاقيت را مي توان «اصالت كار» در نظر آورد. اصالت كار به معني گشودن راه هاي جديد براي حل مسائل يا بررسي رخ دادها يا يادگيري واقعيت ها ، مفاهيم ، اصول و ... است . اگر يادگيرنده و معلم هر كدام به كاري كه انجام مي دهند – تدريس / يادگيري – از زاويه اي نگاه كنند كه تسهيل كننده باشد، كاري انجام داده اند كه اصيل است. يعني ، به نحوي مي توان آن كار را از مجموع كارهايي كه در اين راه صورت مي گيرد تميز داد و برجسته دانست. از شرط هاي ديگر خلاقيت و اثر خلاقانه، هدفداري آنست. بنا به گفته ي داستايوسكي ، اينكه بگوييم انسان موجودي خلاق است، بدين معنا است كه بگوييم تقدير انسان تلاشي آگاهانه در حصول به يك هدف و اشتغال در مهندسي – يعني ساختن مداوم راه هاي نوين – است. منظور از اين گفته آنست كه هر فرد خلاق، اثري را كه مي آفريند بايد براي هدفي خاص باشد. كلاس درس و خلاقيت كلاس درس كه بخش عمده اي از فعاليت تدريس و يادگيري در آن صورت مي گيرد ، نقش اساي در ايجاد زمينه براي خلاقيت دارد. فضاي عاطفي، شرايط فيزيكي، جو يادگيري، ميزان انگيزه براي آموختن و ... از عوامل درون كلاسي هستند كه بر پديدآيي خلاقيت اثر گذارند. در ميان عوامل ياد شده، نقش معلم در پرورش خلاقيت انكار ناپذير است. اثر تعامل معلم در اثر كلاس از دو جنبه قابل ملاحظه است: رابطه عاطفي با دانش آموزان و رابطه آموزشي و ياددهي . ايجاد شرايط مساعد براي رشد خلاقيت مستلزم اين است كه معلم جوي صميمانه و مطمئن در كلاس درس ايجاد كند. به طوري كه دانش آموز بتوانند با احساس امنيت، عقايد و نظريان خويش را ابراز دارند. معلم پس از تأمين نياز عاطفي دانش آموزان ، مي تواند با اجراي اصول مناسب آموزشي دانش آموزان را هر چه بيشتر رهنمون گردد. نكته حائز اهميت ديگر، نوع نگرش معلم به خلاقيت و دانش آموزان خلاق است. توجه به اين كه اغلب دانش آموزان خلاق كمتر با جمع هماهنگ هستند و رفتارشان قابل پيش بيني نيست، بعضي معلمان فكر مي كنند كه آنان، دانش آموزان دردسر آفرين هستند. «تورنس» در مطالعه اي، از بيش از هزار معلم خواست تا ويژگي هاي دانش آموزان بهتر و جالب تر را اعلام كنند. ده موردي كه براي معلمان بيشترين ارزش را داشت عبارت بود از: 1- رعايت ديگران 2- استقلال فكري 3- سحت کوشي 4- شوخ طبعي 5- كنجكاوي 6- صميميت 7- انجام دادن به هنگام كار 8- دانش (دانستن) همچنين يادآوري مي شود كه ويژگي هايي مانند داشتن جرأت در مورد اعتقادهاي شخصي ، در قضاوت ، بي علاقگي نسبت به قبول قضاوت متصديان امور و وساير ويژگي ها، كه فرد خلاق داراست در فهرست ديده نمي شود. با توجه به اين كه ويژگي هايي مانند ابتكار و نيت، نامحدود وكنترل آن سخت است، معلمي كه اطميناني به قدرت خويش در اداره كردن ندارد، به تمرين هاي معمولي تر دركلاس مي پردازد و تا از تلاش هاي نگران كننده پرهيز كند. گام هاي دست يابي به خلاقيت بي شك مجموعه تحقيقات در حوزه روان شناسي تربيتي، تدريس، روان شناسي اجتماعي، ارتباطات و ... الگو بودن معلم براي دانش آموزان مورد تأييد قرار مي دهند. بنابراين ، بر اين باوريم اگر مي خواهيم دانش آموزاني خلاق داشته باشيم بايد معلماني خلاق بود. پس در حرفه معلمي ، خودسازي خلاقيتي مقدم بر خلاق سازي يادگيرندگان است. در اين قسمت توصيه هايي را براي پرورش خلاقيت شخصي ارائه مي دهيم. براي دست يابي به تفكر خلاق و خلاقيت، هر روز لحظاتي را به تنهايي و در خلوت به تفكر خلاق بپردازيد. موفقيت شما در رسيدن به تفكر خلاق بستگي به نحوه ي بهره گيري ذهنتان دارد. شما بايد بتوانيد ذهن خود را براي خلاقيت آسوده، نگهداريد. زماني را براي تفكر خلاق در نظر بگيريد، و به طور مرتب برنامه خود را پي گيري كنيد. بدين ترتيب مي توانيد روزانه اقدامات زير را انجام دهيد:
ازشيابي و نقد تكاليف دانش آموزان مهمترین عاملی که نقش بسیار تعیین کننده ای در بروز و ایجاد عصیان و ناهنجاری های روحی وروانی و یا بالعکس رفع نارسایی ها و رشد و پرورش دینی و روانی و ایجاد اعتماد به نفس و خلاقیت در دانش آموزان دارا می باشد ، میزان توجه ما در نیل به اهداف آموزشی هنر است . در این رابطه وظیفه ما علاوه بر رعایت موازین کلی تربیتی و روانی اخلاق اسلامی و معلمی ،برخورداری از شناخت ها و خصوصیات روحی و شخصیتی ویژه است که لازمه معلم هنر بودن می باشد ،چرا که یکی از مهمترین و حساس ترین وظایف ما که در حقیقت فنی ترین بعد تخصصی آموزش هنر می باشد. نحوه برخورد و نگرش ما با آثار هنری دانش آموزان است .زیرا چه بسا آن برگه نقاشی که اکنون در زیر نگاه بی اعتنا و یا پر خا شگر ما خرد و مچاله و راهی سطل زباله می گردد ،همان برگی باشد که سرنوشت و آینده دانش آموزی را رقم می زند که هم اکنون با گردنی آویخته و نگاهی مضطرب ما را می نگرد . لذا برخوردی هو شیا ر ا نه و آگاهانه از جمیع جهات لازم است و پرداختن به این مهم، یکی از ضرورت ها و نیاز های حتمی آموزش هنر می باشد. {بیان مسِأ له} {مفهوم ار ز شیا بی و اندازه گیری} ارزشیابی عبارت است از نوعی قضاوت در مورد ارزش یک چیز یا عمل است . ارزش یک عمل در کلاس درس ، متناسب با مطالب زیر است : -دانش آموز چه چیز هایی را ترجیح می دهد ؟ -کیفیت تدریس معلم و میزان موفقیت او در کار تدریس چقدر است ؟ -هد فها یی که معلم قبل از درس برای دانش آموزان تعیین کرده چیست و میزان توفیق آنها چقدر است . همچنین معلم هنر در کلاس باید از مطالب زیر آگاهی داشته باشد : -ارزشیابی مستقیم : در این نوع ارز شیابی معلم ارزش کار دانش آموزان را با استانداردهایی مشخص و معین می کند . مثلا معلم نقاشی آثار دانش آموزانش را با توجه به تر کیب بندی و رنگ مقایسه می کند . -ارزشیابی غیر مستقیم:در این نوع ارزشیابی ، علاقه به یاد گیری ویا امتناع از آ ن ،کیفیت ویا ضابطه های مربوطه به وسیله عوامل و پدیده هایی که مستقیما با استانداردهای موجود مربوط نیستند سنجیده می شود .مثلا حس زیبایی شناسی یک دانش آموز را ممکن است از طریق قضاوت او در مورد یک کار هنری بخصوص سنجیده شود . اظهار نظر و ارزشیابی دقیق آثار هنری کاری بس خطیر و دشوار و نیازمند داشتن تخصص و شناخت کافی ، بینش علمی و هنری از یک سو و ویژگی های خاص اخلاقی و روانی از سوی دیگر می باشد . که در آن صورت هم تنوع بی شمار در سلیقه ها و دید گا هها ی هنری به تعداد تنوع انسانها ،و نیز گوناگونی تکنیک ها و شیوه ها همواره ارزشیابی دقیق و مطلوب آثار هنری را حتی برای خبر گان و صاحبنظران مشکل ساخته است تا چه رسد به افراد غیر متخصص ،بنابراین با توجه به همه ی موارد ذکر شده و کمبو د معلم تخصصی هنر و ساعات کم و شلوغی کلاسها ضوابط و معیارهای لازم و مفید ی را که در برخورد با آثار هنری دانش آموزان ضروری می باشد ،به زبانی ساده و در خور فهم بیان می نماییم با امید آن که رهگشا بوده وما را در تحقق به اهداف آموزشی و تربیتی هنر یاری نماید. {راهکارهایی برای دیدن و ارزشیابی آثار هنری دانش آموزان } در ارزشیابی آثار هنری دانش آموزان ضوابط و معیار های لازم و مفید را به دو بعد(( تربیتی و روانی )) و ((علمی هنری )) تفکیک و بررسی می نماییم : ١-بررسی معیارهای تربیتی و روانی : از آنجایی که هنر ریشه در تار و پود احساس و اعماق وجود انسانها دارد هر گونه برخورد با نقاشی ها و یا سایر آثار هنری دانش آموزان به مثابه برخورد با احساسات و عواطف ،علایق ،تفکرات و اندیشه های آنان است .پس باید حساب شده ،دقیق و هو شیا ر ا نه باشد . بنابراین شناخت بعد تربیتی و روانی مهم تر از سایر شناخت ها می باشد و در این رابطه به نکات ذیل باید توجه بیشتری بنما ییم : ١-هرگز آثار هنری دانش آموزان را با لحن و یا نگاه تمسخر و تحقیر ننگریم ،هر چند به نظر ما نازیبا جلوه کند ،زیرا که نگاه معلم گویا ترین کلام است و دانش آموزان به خوبی با آن آشنا هستند. ٢-به تفاوت های فردی از لحاظ استعداد و توانایی های مختلف جسمی و ذ هنی توجه داشته باشید و هرگز آنها را با یکدیگر مقایسه نکنیم. 3-احساس تبعیض نا خو شا یند ترین احساسی است که ممکن است دانش آموز به معلم خود داشته باشد و موجب سلب اعتماد و احترام او نسبت به معلم می گردد ، پس باید توجه و جلب محبت آنها ،رعایت اعتدال و عدالت را نموده و از تشویق و توجه بی رویه فرد و یا افراد خاص پرهیز نمود . مقاله از همكار آقاي مصطفي احمدي